TÜRK EDEBİYATINDA GAZETELERİN YERİ
Türk düşün dünyasında gazeteciliğin önemi sadece halkı siyasi ve sosyal gelişmelerden haberdar etmekle sınırlanamaz. Nesir dilinin gelişiminde ve dilin sadeleşmesinde doğrudan etkisi vardır. Nesir dili bilimin gelişmişliği ile doğrudan ilintilidir. Nesirden ancak bilimsel yönden ilerlemiş toplumlarda bahsedilebilir. Çünkü bilim matematikseldir. Bilim ve iletişim ikinci bir anlama ihtimal vermeyen göstergesellikle sağlanır. İlk gazetelerle birlikte görülmeye başlanan dilde sadeleşme, bilim ve nesir dilinin de müjdecisidir.
İlk Gazetecilik Faaliyetleri:
TAKVİM-İ VEKÂYİ:
11 Kasım 1831’de yayımlanmaya başlayan Türkçe ilk resmi gazetedir. II. Mahmut’un teşvikiyle yayım hayatına başlamıştır. Gazetenin en büyük yararı ıslahat çalışmalarından halkı haberdar edip yayılmasını hızlandırmak ve siyasi gelişmelerden haberdar etmektir.
CERİDE-İ HAVÂDİS:
William Churchill adlı bir İngilizin teşvikiyle ve devlet desteğiyle yayımlanmıştır. Kırım Savaşı’na muhabir olarak giden Churchill’in gazeteye olan teveccühü artırır. 1842’den sonra piyes özetleri neşretmekle konularını genişletmiştir. Londra’daki bir tiyatro binası hakkındaki yazı, Çince bir şiirin tercümesi, roman özetleri, Avrupa gazetelerinden alıntılar bu gazetenin bölümleri içerisindedir.
– İlk Türkçe -yarı resmî- özel gazetedir.
– Yaşanılan günlük siyasi ve sosyal hayata ait olayların yer aldığı ilk Türkçe gazetedir.
– İlk kez bir muhabir kadrosu kurulur.
– Devlet desteği alan ilk özel gazetedir.
– İlk yazar kadrosuna sahip gazetedir.
– İlk kez ilan yayımlayan ve gelir elde eden gazetedir.
– Ölüm ilanlarına yer veren ilk gazetedir.
– Edebî konuların kaleme alındığı ve edebiyatçılara kapılarını açan ilk gazetedir.
– Sermuharrirlik (baş muhabirlik) sistemini kuran ve sütunlarında yer veren gazetedir.
TERCÜMÂN-I AHVÂL:
“Gazeteciliğin piri” ünvanını alan ilk özel Türk gazetesidir. Telgraf müdürü Agâh efendi ve İbrahim Şinasi tarafından çıkarılır. Şinasi’nin kaleminden çıkan “Mukaddime” Türk düşünce ve gazetecilik tarihinin miladi kabul edilir.
“Şair Evlenmesi” isimli ilk modern tiyatro oyunu olarak edebiyat tarihine geçen eser tefrika edilir.
TERCÜMAN-I HAKİKAT
Ahmet Mithat Efendi tarafından 27 Haziran 1878 yılında İstanbul’da yayın hayatına giren,
II. Abdülhamid devrinde yayınlanan Türk basınının en uzun ömürlü günlük gazetelerindendir. Kurtuluş Savaşı’nı da destekledi. Otuz dört yıl kesintisiz yayımlandı. Mithat Efendi’nin vefatından sonra da gazete çıkmaya devam etti.
Türk basını ve edebiyatı için bir mektep vazifesi gören gazete halka okuma alışkanlığı kazandırma, bilgiyi ulaştırma, kültürü tabana yayma gibi bir misyon üstlendi.
Edebiyat sayfasını yöneten isim Muallim Naci’dir. Yazı hayatına bu gazetede başlayan yazarlar ise Ahmet Rasim, Ahmet Cevdet ve Hüseyin Rahmi Gürpınar’dır. Gazetede yazıları yayımlanan isimler; Nigar Hanım, Halide Edip Adıvar, Veled Çelebi, Ahmed İhsan Tokgöz ve Hüseyin Cahit’tir.
TASVİR-İ EFKÂR:
28 Haziran 1862’de yayınlanır. Namık Kemal ve Şinasi’nin, hürriyet ve medeniyet yazılarının yer aldığı gazeteyi daha sonra Recaizade Mahmut Ekrem teslim alır.
İBRET:
1 Şubat 1869’da Aleksan Sarrafyan Efendi tarafından kurulan gazeteyi 1872″de Ahmet Mithat devralır. Namık Kemal’in başyazarlık yaptığı kadroda; Ebûzziya Tevfik’te vardır. “Hürriyet” düşüncesinin savunulma merkezi olan gazete; Mahmut Nedim Paşa’nın eleştirilmesiyle dört ay kapanır ve Namık Kemal Gelibolu mutasarrıflığına atanır. Aynı çizgide yazılarına devam eden Namık Kemal’in, “Vatan Yahut Silistre” piyesinin ardından halkın coşması sebebiyle Namık Kemal Magosa’ya sürgüne gönderilir.
MUHBİR:
Ali Suavi Osmanlıcılıktan, İslamcılığa ve Milliyetçiliğe uzanan düşünceleri ifade etmiştir. Türkçü düşünceleriyle dikkat çeker.
HÜRRİYET:
Ziya Paşa ve Namık Kemal’in Londra’da kurduğu “ihtilal gazetesi” namını alan fikir ağırlıklı bir gazetedir.
